در هفته‌های اخیر خبرهایی مبنی بر خرید تسلیحات نظامی از روسیه در رسانه‌ها منتشر شده که سوژه بحث و گفتگوی بسیاری از نظامیان و علاقه‌مندان به امور نظامی و روابط بین‌الملل شده است. البته در چند سال اخیر بارها صحبت از خرید تسلیحات نظامی از روسیه شده بود و حتی در طول چند سال گذشته دولت روحانی برای خرید سامانه هدایت موشکی با دولت پوتین در چندین نوبت وارد مذاکرات شد تا برای به روز رسانی بخش‌هایی از توان تسلیحاتی کشور اقداماتی صورت گیرد. اکنون که این صحبتها جدی‌تر شده و به مراحل نهایی رسیده، جا دارد با نگاهی کارشناسی به ظرفیت های تعامل تسلیحاتی با روسیه بنگریم و موضوع را از دو زاویه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد بررسی قرار دهیم. می توان گفت که یک نگاه دوگانه در خصوص خرید تسلیحاتی از روسیه وجود دارد و تعامل ها در بخش سخت افزاری مورد استقبال قرار گرفته است ولی در بخش نرم افزاری نگرانی هایی مطرح گردیده است.
اکنون با خاتمه سفر سردار باقری به روسیه بنظر می‌رسد که مراحل خرید تسلیحات روسی به انجام رسیده است. یکی از محدودیت‌ها در این زمینه که سال گذشته برداشته شده مربوط به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌شد. بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد و برجام از ۲۷ مهر پارسال همه محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران و همچنین اقدامات و خدمات مالی مرتبط با آن و تمامی ممنوعیت‌های ورود یا عبور از قلمرو دولت‌های عضو ملل متحد که پیش از این علیه برخی از شهروندان و مسئولین نظامی ایران تحمیل شده بودند، به صورت خودکار پایان یافتند.
به هر حال این روزها خبرها حاکی از آنست که معامله خرید تسلیحات از روسیه، هم شامل تجهیزات سخت افزاری و هم نرم افزاری میشود و این موضوع به طور خاص در رابطه با سامانه هدایت موشکی مصداق می‌یابد. در دنیای امروز جدا کردن بخش سخت افزاری و نرم افزاری تسلیحات دشوار است ولی مشکلی که ایجاد می شود این است که اگر در خریدها، بخش نرم افزاری هم شامل شود، در عمل کنترل بخش سخت افزاری هم از دست خریدار خارج می شود. در بسیاری موارد که ما با اینترنت اشیاء (آی وی تی) سر و کار داریم، بخش سخت افزاری به شکل مرتب و بی درنگ (ریل تایم) از راه دور قابل کنترل است. در بحث تسلیحات اگر این بخش نرم افزاری کاملا در اختیار ما نباشد، این خطر وجود دارد که کشور سازنده کاملا کنترل تسلیحات را در دست بگیرد و برای ما مشکلات امنیتی ایجاد کند. این موضوعی است که آنچنان که باید و شاید درباره‌اش در رسانه‌ها صحبت نشده است.
اکنون در رسانه‌های ما بیشتر صحبتها درباره خریدهای سخت افزاری بوده است. این معامله که یکی از بزرگترین قراردادهای تجهیزات نظامی-دفاعی با روسیه است شامل سامانه‌های ضد هوایی اس ۴۰۰ ، تور ام ۲، و پنت سیر اس میشود که جنبه نرم افزاری آن حتی مهمتر از جنبه سخت افزاری است. این سامانه‌های هدایت موشکی از پیشرفته ترین سیستمهای موجود در جهان هستند که برای بالا بردن دقت موشک و افزایش احتمال برخورد آن به هدف طراحی شده‌اند. یکی دیگری از سامانه‌های موشکی که در راستای این قرارداد خرید تسلیحات به ایران تحویل داده خواهد شد، سامانه توس ۱ است که بسیاری بر این باورند که حتی تسلیحات نظامی ناتو در اروپا برتر است. این آتشبار سنگین دارای ۲۴ لوله راهنمای کالیبر ۲۲۰ میلی‌متر است، درحالی‌که برد آن به ۱۰ کیلومتر می‌رسد.
واقعیت این است که در حالی که بحث خریدهای نظامی در ظاهر ارتباطی به سیاست و تعاملات داخلی کشورها ندارد، ولی باید توجه داشت که در دنیای امروز وابستگی نرم افزاری به یک کشور، بخصوص در حوزه نظامی، می‌تواند تبعات وسیعی در حوزه سیاسی هم داشته باشد. برای مثال می‌توان از دوران رژیم منحوس پهلوی یاد کرد. شاه در دهه‌های ۴۰ و بخصوص ۵۰ در خرید تسلیحات نظامی از غربی‌ها به قدری زیاده‌روی کرد که عملا کنترل وضعیت داخلی کشور را نیز به دست اجنبی‌ها داد. در دنیای مدرن امروز با وجود اینکه صرف خرید اسلحه و تجهیزات نظامی نمیتواند به تنهایی به وابستگی بیانجامد ولی خرید نرم افزارهای مرتبط با سخت افزارهای نظامی می‌تواند به شدت استقلال نظامی کشور و به دنبال آن استقلال داخلی و حتی امنیت کشور را به مخاطره بیاندازد و فرقی هم ندارد که از کدام کشور این خریدها انجام شود. باید توجه داشت که در حال حاضر تقریبا کل سیستمهای دفاعی هوشمند ما (از قبیل سامانه پدافندی ارتش و سپاه) از سوی روس‌ها تأمین میشود و آنها یک نوع تسلط نرم افزاری در این حوزه بروی ما دارند که این امر از لحاظ امنیتی به هیچ وجه نمیتواند به صلاح کشور باشد.
هنوز حادثه تلخ انهدام هواپیمای اوکراینی در ذهن‌ها تازه است و اگر به خاطر داشته باشید، در اولین مراحل از تحقیقات انجام شده، یکی از فرضیه‌ها که البته بعدها به فراموشی سپرده شد، ایجاد اختلال و جمینگ سیستمهای رادار هوافضای سپاه بود. یکی از علت هایی که ما با قاطعیت نتوانستیم در این خصوص صحبت کنیم این بود که امنیت سایبری کافی برای سامانه‌های ضدهوایی نداشتیم و امکان کنترل مثبت این سیستم‌ها از خارج بالا رفت.
طی سالهای اخیر ما روابط گسترده ای با روسیه برقرار کرده ایم و حتی در یک مورد پایگاه هوایی خود را در اختیار نیروی هوایی روسیه قرار دادیم. برغم این اعتماد مطلقی که ما به روسیه داریم نباید فراموش کنیم که این کشور در بسیاری از موارد از لحاظ استراتژیک اتحادی با ما ندارد و بلکه خط مشترکی را با دشمنان ما دنبال می‌کند. از همین روست که در بحث خرید نرم افزاری هم باید با احتیاط عمل کنیم و اگر خریدی هم صورت می گیرد باید قراردادهای مربوط به کنترل و نگهداری این تسلیحات با دقت کامل تنظیم شود تا ما همیشه حق کنترل تسلیحاتی را برای خود محفوظ نگه داریم.
