یکی از رویدادهای مهم تاریخ جنگ تحمیلی حدود یک سال پس از پایان هشت سال جنگ تحمیلی در مرداد ماه ۱۳۶۹ اتفاق افتاد. اولین اتوبوس‌های حامل اسرای جنگی ایران سی و یک سال پیش در همین روزها به حرکت درآمدند و این آغاز تبادل اسرای جنگی بین دو کشور بود. طبق روال سالهای گذشته مروری خواهیم داشت بر وضعیت این روزهای آزادگان که برخی از آنها سالها در اسارت بعثی‌ها بودند اما با تمام سختی‌ها و آزار و اذیت‌ها و شکنجه‌ها ساختند به امید روزی که به کشور بازگردند. واقعیت این است که با وجود گذشت سه دهه از بازگشت آزادگان به کشور، هنوز بسیاری از آسیب‌های روحی و جسمی این عزیزان باقیست و چالشهای فراوانی روبری آنها و خانواده‌یشان است. اما واقعا آزادگان جنگ تحمیلی، که بسیاری از آنها جانباز هستند، امروز در چه وضعیتی بسر میبرند و نیازهای آنها چیست؟ چه نوع خدمات و حمایتی از لحاظ بازسازی روحی و مشاوره‌ای در این سالها به آزادگان شده است؟
همانطور که میدانید دو سال پایانی جنگ، برای رزمندگان ما در جبهه‌های حق علیه باطل سالهای خوش یُمنی نبود. از کاهش داوطلبان اعزامی گرفته تا کمبود بودجه و امکانات و از همه مهمتر چند شکست پیاپی و از دست رفتن برخی اراضی که سالهای قبل به دست آمده بود و فرسایشی شدن جنگ برای هر دو کشور، رهبران دو کشور را بار دیگر به پای میز مذاکره نشاند تا در سال ۶۸، جنگ تحمیلی را به طور رسمی پایان دهند. .سال ۱۳۶۹ هم سال پر تلاطمی برای کشور بود، در روزهای داغ تابستان و ۱۳ ماه پس از امضای قطعنامه ۵۹۸، روز ۲۶ مرداد سال ۶۹ بالاخره جمهوری اسلامی ایران با سربلندی توانست رزمندگانی را که مجاهدانه از ناموس و خاک و دین کشور دفاع کرده بودند و در دست دشمن بعثی اسیر شده بودند، به وطن بازگرداند. ستاد رسیدگی به امور آزادگان که در ۲۲ مرداد ۶۹ تشکیل شده بود توانست تبادل حدود ۴۵ هزار آزاده را با همین تعداد اسیر عراقی با هماهنگی دستگاهها و نهادهای دولتی و نظامی به انجام برساند.
اگر بخواهیم یک نگاه آماری مختصر به آزادگان جنگ تحمیلی داشته باشیم به چند نکته جالب بر میخوریم. طبق آمار بنیاد شهید، در مجموع حدود ۴۳ هزار نفر ایرانی که ۹۹.۵ درصد آنها از رزمندگان ارتش، سپاه و بسیج بودند، در دوران جنگ تحمیلی در زندان‌های رژیم بعثی به اسارت گرفته شدند و از این تعداد، ۷۳ نفر در همان دوران اسارت به شهادت رسیدن. نکته جالب اما این است که کم‌سن‌ترین آزاده ایرانی، یک کوچک مرد ۹ ساله بود. ناگفته نماند که همچنین ۶۰ بانوی آزاده نیز در بین آزادگان دفاع مقدس حضور داشتند که البته بسیاری از آنها در همان سالهای جنگ به کشور بازگردانده شده بودند. از سال ۶۰ تا قبل از مبادله بزرگ اسرا در سال ۶۹، حدود نهصد و چند نفر مبادله شده بودند تا اینکه تبادل بزرگ در مرداد و شهریور ۱۳۶۹ انجام شد و پس از آن هم مبادله‌هایی انجام شد که تا سال ۱۳۸۱ ادامه داشت
یکی از واقعیتهای جنگ تحمیلی که چه بسا در مورد آزادگان و اسرای جنگی ما حتی بیشتر از دیگر ایثارگران صدق میکند موضوع احتمال آسیب‌های روحی-روانی و بازگشت برخی از خاطرات ناخوشایند دوران اسارت مانند شکنجه و اذیت و آزار آنها توسط سربازان عراقیست که میتواند هم برای این افرا در سنین بالاتر و هم برای خانواده و اطرافیانشان دردناک باشد. روانشناسان بر این باورند که اسارت یکی از پراسترس ترین رویدادهای زندگی است که تحول و دگرگونی‌های عمیق روانی- اجتماعی و جسمانی را برای فرد به دنبال دارد. متاسفانه به دلایل مختلف آزادگان جنگ تحمیلی پس از بازگشت از اسارات به جز موارد بسیار حاد مورد حمایت و مشاوره قرار نگرفتند که همین امر موجب شد تا برخی از این عزیزان و خانواده‌های آنها سالها از مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب رنج ببرند. همانطور که در چند مقاله قبلی هم گفتیم، فراهم کردن خدمات مشاوره‌ای به ایثارگران و خانواده‌های آنها باید دز الویت دولت آیت‌الله رئیسی باشد و منابع مالی و انسانی لازم باید در اختیار بنیاد شهید قرار گیرد
به علاوه مشکلات روحی-روانی، در حال حاضر یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکلات آزادگان مشکلات درمانی است و اغلب آنها برای بهره‌مندی از ابتدایی‌ترین حقوق خود یعنی خدمات دارویی و درمانی با مشکلات فراوان مواجه‌اند. بسیاری از مراکز درمانی طرف قرارداد بنیاد شهید به دلیل فسخ قرارداد بیمه مکمل درمان با آنها، از ارائه خدمات خودداری می‌کنند. این در حالیست که در یک سال و نیم گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، بسیاری از جانبازانی که نیاز به معاینات فوری یا بستری در بیمارستان داشته‌اند، به مشکل برخورد‌ه‌اند.
یکی دیگر از چالشهای مهم خانواده‌های شاهد و فرزندان آزادگان و جانبازان هم بیکاری فرزندان آنهاست. بسیاری از فرزندان شاهد و فرزندان جانبازان از تحصیلات دانشگاهی برخوردار هستند اما موفق به یافتن شغل و راه‌اندازی کسب و کار نشده‌اند. اینها چالشهایی هستند که ما در صدای مدافعان بارها در موردشان گفته و نوشته‌ایم و ما به عنوان عضو کوچکی از رسانه‌های حامی ایثارگران و جانبازان همچنان امیدواریم که دولت جدید توجه خاصی به جامعه ایثارگران داشته باشد و از مجلس شورای اسلامی و بنیاد شهید می‌خواهیم که در این زمینه طرح‌های بیشتری در نظر گرفته و ارایه دهند تا کمی از مشکلات ذکر شده حل شوند.
