مطمئنا تا زمانی که تغییرات اساسی در ساختار قوانین نظام وظیفه و وضعیت زندگی سربازان رخ ندهد، موضوع اجباری بودن سربازی یکی از مهمترین چالشها و معضلات جوانان خواهد بود که عواقب جبران‌ناپذیری هم به همراه داشته و خواهد داشت. اجباری بودن سربازی در کشور، طی سالهای اخیر منجر به افزایش آمار خودکشی در میان اعزام شدگان و بروز آسیب های رفتاری دیگر در آنها شده در حالی که به نظر هیچ گونه عزمی برای جلوگیری از این پدیده خانمانسوز وجود ندارد. سوالی که بسیاری در پی پاسخ آن هستند این است که اگر قرار نیست قانون سربازی اجباری منحل شود، چرا برای بهبود وضعیت سربازان قدم مثبتی برداشته نمیشود و چرا هیچ ارگان و نهادی پیگیر موضوع خودکشی سربازان نیست؟
در چند سال اخیر ما بارها در در مورد خطرات بی‌اعتنائی به وضعیت روحی-روانی و طبعات اجتماعی سربازی اجباری گفته‌ایم اما دریغ از کوچکترین قدم مثبت در راستای تغییر قوانین و یا حداقل رسیدگی به وضعیت معیشتی و روحی و روانی سربازان در پادگانها. متاسفانه آخرین مورد خودکشی یک سرباز بیست ساله اردبیلی به نام سامان بود که هفته گذشته به خاطر فشار روحی جان خود را گرفت. عدالت دشتی، پدر این سرباز پرکشیده، که روزهای سختی را می‌گذراند و از اردبیل به تهران آمده تا ماجرا را پیگیری کند به خبرنگار روزنامه شرق گفت «سامان باید ۳۰ آبان خدمتش به پایان می‌رسید؛ اما وقتی برای تسویه رفت، به او گفتند که باید چند روز بیشتر بمانی و هنوز کسری خدمت داری. به ما گفتند همین حرف باعث شد خودش را بکشد. آخر پسرم خسته شده بود؛ اما من نمی‌دانم واقعا چه اتفاقی رخ داده است. نمی‌دانم چه بلایی به سرش آمده است. می‌خواهم شکایت کنم. باید بفهمم پسر جوانم چگونه پرپر شد».
البته موضوع خودکشی سربازان مختص به ایران نیست، اما در ایران این معضل سال به سال افزایش داشته. همانطور که پیش‌تر هم گفته بودیم، طبق آمار رسمی سازمان پزشکی قانونی در ۸ ماه اول سال گذشته، آمار قربانیان خودکشی در کشور نسبت به مدت مشابه آن در سال ۹۸، بیش از ۴.۲ درصد افزایش داشت. آمار غیر رسمی البته نشان از خودکشی ۵ سرباز در ماه دارد که متاسفانه بدلیل عدم شفافیت خبری و ملاحظات فرهنگی و تابو بودن موضوع خودکشی، در اکثر موارد دلیل مرگ رسما اعلام نمیشود.
در همین راستا و همانطور که مخاطبان سایت صدای مدافعان هم بخوبی در جریانند، ستاد نیروهای مسلح هیچ سامانه‌ای برای ثبت آمار خودکشی سربازان ندارد. به گفته کارشناسان، وضعیت جسمی و روانی سربازان وظیفه آنطور که باید و شاید سنجیده نمیشود و سربازان مشغول به خدمت توسط مشاوران حاضر در مراکز نیروهای مسلح به درستی ارزیابی روانی نمی‌شوند، مباحثی که الزام به رعایت آنها به صراحت در قانون درج شده است و بنابر گفته کارشناسان عدم رعایت این قوانین به بهانه «کمبود سرباز در کشور» صورت می گیرد.
مشکلات روحی-روانی سربازان وظیفه به حدی رسیده که به گزارش خبرگزاری هرانا، بر اساس آمار، از هر شش سرباز، یک نفر به شکل جدی به خودکشی فکر کرده و بیش از پنج درصد از اعزام شوندگان به سربازی، حتی گرفتار اعتیاد میشوند. مشکلات مالی و فشارهای روحی روانی دلیل اصلی این آمارها می باشد ولی فاکتورهای ثانویه زیادی در این زمینه دخیل است. در همین ارتباط وحید اشتری، فعال اجتماعی که مشخصا در خصوص سربازی اجباری و حل مشکلات این حوزه فعالیت دارد، در این خصوص می‌گوید: در ایران سالانه حدود ۷۰۰ هزار نفر مشمول سربازی میشوند، از این تعداد حدود ۳۵۰ هزار سرباز، از گذراندن دوره سربازی فراری هستند؛ یعنی حدود ۵۰ درصد از این مشمولان کاملا آگاهانه تصمیم می‌گیرند که همه محدودیت‌ها در زندگی را متقبل شوند و در عوض به سربازی نروند.
اشتری با اشاره به چگونگی این محدودیت‌ها، عنوان کرد: آنها نمی‌توانند هیچ سندی را به نام خودشان بزنند، نمی‌توانند خانه و ماشین بخرند و یا به سفر خارجی بروند؛ حاضرند رسما از بدیهی‌ترین حقوق شهروندی محروم شوند و همه این موارد را به جان می‌خرند تا به سربازی نروند. نصف دیگر جمعیت مشمولان هم که راهی سربازی میشوند، گرفتار خودکشی، اعتیاد و افسردگی میشوند. بسیاری از آنها هم به مشکلات بعدی از جمله بیکاری و عقب‌افتادن از روال زندگی دچار میشوند که جایی احصا نمیشود.
چندی پیش وزارت بهداشت کشور اعلام کرد که دستکم ۳۰ درصد از مردم ایران با مشکلات و اختلالات روانی درگیر هستند که درصد قابل توجهی هم مشکلات جدی دارند. طبیعتا سربازان جوان ما هم بخشی از همین مردمند و مطمئنا فشار سربازی و مشکلات معیشتی و مالی که از آن نشأت میگیرد شرایطشان را وخیم‌تر از دیگر افراد جامعه میکند. همین شرایط و فشارها باعث شده تا آمار خودکشی میان سربازان به حدی برسد که اشاره شد. شاید ناراحت کننده‌ترین نکته اما عدم واکنش مسئولین بوده. در مواردی هم که واکنشی نشان داده شده، افسردگی و مشکلات خانوادگی را دلیل آمار بالای خودکشی سربازان اعلام کرده‌اند که تنها جزئی از حقیقت است.
باید این حقیقت را هر چه زودتر قبول کنیم که خدمت اجباری سربازی که طبق آخرین آمار، تنها در ۱۵ کشور در دنیا اجرا میشود به دلایلی همچون وضعیت نابسامان اقتصادی و مشکلات و اختلالات روانی تبدیل به رنجی مضاعف برای بسیاری از خانواده‌ها و بخصوص اقشار کم درآمد شده است و هیچ عدالتی در قوانین معاف شدن هم وجود ندارد. اخیر باز هم خبرهایی مبنی بر از سرگیری قانون خرید سربازی به گوش میرسد که طبق طرح جدید شورای مجلس اسلامی احتمال قانونی شدن آن وجود دارد.
متاسفانه چنین طرحی‌هایی معمولا طبق نیاز دولت به پول مطرح میشوند تا رعایت عدالت یا کمک به وضعیت سربازان و خدمتگذاران مخلص نیروهای مسلح کشور. حتی در گذشته طبق گزراشهای منتشر شده کمتر از ده درصد از درآمد حاصل از خرید سربازی در زمینه بهبود وضعیت پادگانها و شرایط معیشتی سربازان استفاده شده که خود جای بحث و تحلیل دارد. بر اساس این طرح، در شرایطی کاملا ناعادلانه خدمت سربازی به مشمولان با شرایط خاصی فروخته میشود و هر قدر سطح تحصیلات بالاتر باشد مبلغ خرید خدمت نیز افزایش پیدا میکند. این امر باعث شده که قشری از جامعه که دچار مشکلات مالی، فقر و بیکاری هستند توان خرید سربازی را نداشته باشند.
به هر حال سربازی اجباری شاید برای سربازان وظیفه که باید دو سال از بهتربن سالهای عمر خود را در خدمت بگذرانند یک بلای زمینی باشد، اما برای نهادهای نظامی یک هدیه آسمانی است. نیروی کار در آماده ترین شرایط جسمی و روحی آن هم با حداقل درآمد، می تواند بسیاری از خدمات نیروهای مسلح را پوشش دهد که البته با سوءمدیریت، این نیروها به هدر می رود. سوالی که مطرح میشود این است که آیا واقعا چاره و راه حل دیگری وجود ندارد که جوانان از این فرصت سنی بیشترین بهره را ببرند، دچار مشکلاتن روحی-روانی و معیشتی بیشتر نشوند و از بازار کار و تشکیل زندگی مشترک هم عقب نیفتند؟
